samenleving column

Hoe extreemrechts in Vlaanderen en Nederland een zwarte bruiloft voorbereidt

Hind Fraihi stelt dit najaar in vier columns scherp op de maatschappelijke polarisatie en het wantrouwen tegenover de gevestigde orde. In de eerste aflevering gaat ze dieper in op ultrarechts. Extremisten uit Vlaanderen en Nederland vinden elkaar nu nog vooral online in verhalen over complotdenken, dystopie, onzuiverheid en existentiële dreiging. Maar de radicale Vlaams-Nederlandse frontvorming heeft duidelijk wel de ambitie om meer te worden dan een klavierstrijd op Facebook.

Een bruidsstoet, daar heeft het wel wat van weg. Al valt voor de deelnemers van deze aangekondigde autokaravaan weinig te vieren. Integendeel, ze willen tegengas geven. Tegen de aangekondigde Belgische regering, de zogeheten Vivaldi-coalitie van liberalen, socialisten, groenen en de Vlaamse christendemocraten. Toeterend onder de hashtag #nietmijnregering is het verkeer op de virtuele wegen nu al druk.

Aan het hoofd van de colonne? Vlaams Belang. De extreemrechtse partij plant een protestrit naar de hoofdstad, die moet uitmonden in een automeeting. “Het gaat om een actie van alle Vlamingen die deze regering niet aanvaarden ongeacht hun politieke achtergrond. We moeten schouder aan schouder een verenigd Vlaams front vormen”, zegt partijvoorzitter Tom Van Grieken in een videoboodschap die letterlijk gehuld is in duisternis.

Dat Vlaamse front is niet zozeer schouder aan schouder, maar bumper aan bumper. Met Vlaamse vlaggen en wimpels, zouden op zondag 27 september vanuit verscheidene vertrekpunten in alle Vlaamse provincies autokaravanen vertrekken om samen te komen nabij Brussel.

De actie die sommigen smalend aan een bruidsstoet doet denken, is niet bepaald ongein. De stoet heeft een bruidspaar: Facebook en Vlaams Belang. Maar liefst 85.700 euro besteedde Vlaams Belang in juli 2020 aan advertenties op Facebook en aanverwante diensten zoals Messenger en Instagram. Daarmee spant de partij de kroon in België. De partij spendeerde per Belg zelfs meer dan de Democratische presidentskandidaat Joe Biden per Amerikaan in volle verkiezingsstrijd in de Verenigde Staten.

Vlaams Belang maakt van Facebook dus een heus speerpunt. Waar anders dan op het meest mainstream sociale medium is zijn doelwit te vinden: de meest mainstream man, en vrouw? De doorsneekiezer, dus. De drang naar politieke macht kan niet zonder het politieke centrum in het microvizier te nemen. Partijen die het verst in het politieke spectrum staan, azen gretig op de middenmoot. Zo doet Vlaams Belang met succes een gooi naar de alledaagsheid. Niet zozeer op het Twitterplein, waar hoogdravende intellectuelen samenkomen, of op Instagram, waar perfect gestileerde influencers zichzelf promoten.

Het vizier van het Belang is waar de vriendenfoto’s van een barbecue worden gedeeld. Waar gevoelens een statusoptie zijn. Ik voel mij ‘….’ Vul zelf maar in. Met een emoji. En waar familiekiekjes van het communiefeest worden gedeeld. Coronaproof met oma en opa van de partij.

Facebook is het digitale machtscentrum bij uitstek van Van Grieken en compagnie om een gevarieerde doorsnede van een nieuw electoraat te vormen. Een kiespubliek dat geen of een tanende affiniteit heeft met de extreemrechtse Vlaams-nationalistische traditie uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bijvoorbeeld het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Die oorlogsgeneratie is letterlijk en figuurlijk aan haar einde. Neonazi’s toeven bovendien op andere sociale fora.

Een Wereldoorlog ruimde baan voor kleine oorlogen. Die worden niet gevoerd met drones of legertroepen, maar met crisisverhalen die gestoeld zijn op vier pijlers: complotdenken, dystopie, onzuiverheid en existentiële dreiging. Deze strijdretoriek houdt kort gezegd in dat er veel wantrouwen is ten aanzien van gevestigde ordes. Dat wantrouwen voedt complottheorieën en de angst voor de ondergang van het blanke, zuivere Europa, dat verontreinigd wordt door migranten, vluchtelingen en moslims. Door postmodernisme, want oorlogen verdragen geen gelaagde waarheden. Europa wordt onzuiver en is daardoor bedreigd in zijn diepste wezen. Een ooit geografische bedreiging wordt een innerlijke. De logica van het parasitisme dus: de onwelkome gast vreet je op.

Die veelvraterij zal niet gebeuren zonder slag of stoot. Daarom is een front nodig. Vlaams, al dan niet filevormend, maar ook over de grenzen. Verbroederd in Lage Landen. De tijd dat Pim Fortuyn niet “dood wou worden gevonden naast Filip Dewinter” is al lang voorbij. De alliantie tussen de Nederlandse Partij voor de Vrijheid (PVV), het Forum voor Democratie (FvD) en het Vlaams Belang toonde zich eerder deze maand nog in het Europees halfrond. Ze dienden een motie in voor Zwarte Piet. Het hulpje van de Sint zou een “inclusieve folkloristische traditie” zijn, en deel van de officiële inventaris van het immateriële culturele erfgoed in Nederland en Vlaanderen. Beschermd dus.

De resolutie gaat in tegen het ‘censureren’ van Zwarte Piet door Facebook, waarover Vlaamse en Nederlandse extreemrechtsen elkaar vinden. Ze verenigen zich ook rond verschillende andere thema’s. Steun voor de Nederlandse boerenprotesten bijvoorbeeld, gedeeld in openbare en gesloten Facebookgroepen. En reclame voor de Pegida Ramadan Tour. “Pegida heeft toestemming gekregen van de gemeente Eindhoven om op 6 mei ’s avonds voor de Al Fourqaan moskee te demonstreren. Later meer info.” De Nederlandse straatprotesten krijgen steun vanuit virtuele Vlaams extreemrechtse hoek met likes, shares en commentaren.

De Vlaams-Nederlandse frontvorming heeft evenwel de ambitie om zich niet te beperken tot een klavierstrijd op Facebook. Zo wordt ook opgeroepen om deel te nemen aan straatprotesten: “Wie wil er komen spreken tijdens het anti-boerkaverbod in Nederland?” De stampij, rellen en protesten in Nederland zijn goed voor het smeden van virtuele broederbanden met de zuiderburen. Maar is het een broederband of een huwelijksband? Verzegeld door een terugblik naar 1815-1830, de kortstondige unie van Nederland, België en Luxemburg. Groot-Nederland of Dietsland als mogelijke uitweg voor de vierdelige crisis.

Complotdenken, dystopie, onzuiverheid en existentiële dreiging worden op sommige Facebookprofielen bevochten onder een driekleurige vlag, in oranje-blauw-wit, die doorgaans verwijst naar de Dietse eenheid tussen Vlaanderen en Nederland. Is het een droom of een politiek doel? Dietsland, waarvan alle Nederlandssprekenden deel zouden uitmaken: Vlaanderen en Nederland één. Geert Wilders wierp het al op in 2008. Maar meer dan een provocatie was het niet.

Toch lijkt de Groot-Nederlandse gedachte in extreemrechtse niches niet helemaal begraven. “Ik ben een grote voorstander van meer samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland. We hebben gemeenschappelijke wortels, we horen bij elkaar”, zegt Dries Van Langenhove (leider van de extreemrechtse jongerenbeweging Schild & Vrienden en onafhankelijk lid van de Vlaams Belang-fractie in de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers). Dat deed hij in een interview met het YouTube-kanaal UP! Network.NL, een “rechts georiënteerd mediaplatform gericht op politiek nieuws en actualiteit”.

“Moet die Dietse hereniging van vandaag op morgen”, vraagt Van Langehove retorisch? “De eerste logische stap is Vlaamse onafhankelijkheid”, antwoordt hij. “Dan pas kunnen we kijken in welke mate we kunnen samenwerken met Nederland. Als twee evenwaardige partners en wie weet leidt dat ooit tot een gemeenschappelijke staat.” Ooit. Klinkt als een utopie te midden van dystopieën. Met enig pragmatisme: “Eerst een grondig debat, want de meeste Vlamingen kennen onze gemeenschappelijke geschiedenis niet.” Over het idee om Schild & Vrienden (S&V) uit te breiden naar Nederland loopt hij niet over van enthousiasme. “S&V draait om de Vlaamse identiteit en Vlaamse onafhankelijkheid. Een Nederlands initiatief moet best vanuit Nederlandse wortels groeien in nauwe samenwerking met S&V. Uiteindelijk zijn we één volk.”

De eendracht vormt zich vooral virtueel. Het Dietse geflirt is hooguit een jacht die mooier is dan de vangst. De grote buit is de doorsnee kiezer, via verhalen van doem met hoop op ooit. First we take Facebook, then the carpool. Wat lacherig wordt afgedaan als bruidsstoet kan wel eens het verlovingsfeest worden. Het engagement voor 2024 wordt nu getekend, op weg naar een zwarte bruiloft.

Hind Fraihi is titularis van de Leerstoel Willy Calewaert aan de Vrije Universiteit in Brussel (VUB). Onder de vlag ANTIPODE organiseert de leerstoel een vierdelige lezingenreeks over groeiende polarisatie vanuit ultrarechts, decolonize, islamisme en klimaat. Die thema’s vormen één voor één hete hangijzers, wat kan leiden tot een tweedeling in de samenleving: de ene groep wordt de antipode van de ander. In haar columns neemt Hind Fraihi telkens een antipode onder de loep. Volgende maand geeft ze context bij moslimextremisme. In november staat ze stil bij de klimaatzaak. In december tot slot bij decolonize. ANTIPODE is een samenwerking met het August Vermeylenfonds, PEN Vlaanderen en het Hannah Arendt Instituut.

• antipode
• extreemrechts
• Extremisme
• polarisering